• HSP zie hoor voel
    HSP & HSS Coaching
    Het mooiste wat je kunt zijn, is jezelf
  • Anahata HSP HSS Coaching Amersfoort
    HSP & HSS Coaching
    Laat je sensitiviteit voor je werken
  • Anahata HSP & HSS Coaching Amersfoort Amsterdam Eindhoven Utrecht
    HSP & HSS Coaching
    Vind je balans tussen over- & onderprikkeling

Wat zijn de kenmerken van Hoogsensitiviteit, Hooggevoeligheid, HSP

Wat zijn de kenmerken van hoogsensitiviteit

Sinds 2000 is er zoveel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar Hoogsensitiviteit dat het tijd was voor een goede definitie. Esther Bergsma heeft in onze beleving een complete definitie opgesteld, die wij ook hanteren.

Hoogsensitiviteit is een aangeboren temperament met een grote gevoeligheid voor (interne en externe) stimuli en het diepgaand verwerken van en sterk reageren op deze informatie 
Esther Bergsma - 2017

Hoogsensitiviteit is dus een erfelijke bedrading van het brein, waardoor je gevoeliger bent voor alles wat je ziet, hoort, ruikt, proeft en voelt en alle prikkels die je van binnen ervaart. Zoals je gedachten, emoties, stress en pijn.
Al deze prikkels worden met elkaar verbonden, verwerkt en over nagedacht. Je hebt de neiging om op al die prikkels te reageren. Vooral sociale prikkels. Het vele details waarnemen, de diepgaande verwerking en de reactie daarop, vraagt veel van het brein. Daardoor ben je sneller gestresst. 

  • Het Hoogsensitieve brein

    Volgens onderzoek uit de jaren '90 van Elaine Aaron heeft 20 procent van de mensen een gevoeliger zenuwstelsel. Hoogsensitiviteit is een fysiek kenmerk van het zenuwstelsel. Elke van Hoof heeft in in 2015 door uitgebreid wetenschappelijk onderzoek aangetoond, dat het belangrijkste kenmerk van hoogsensitiviteit een diepgaandere manier van informatieverwerking is. Vanaf 2011 hebben internationale wetenschappers zoals Bianca Acevedo, Gerstenberg, Michael Pluess baanbrekend werk verricht. De informatie die je krijgt door zien, horen, voelen, proeven, ruiken, bewegen of denken wordt diepgaander met bestaande kennis en elkaar gecombineerd, verwerkt en verbonden.
    In 2019 schreef Esther Bergsma het boek Het Hoogsensitieve Brein. Hier bespreekt zij alle wetenschappelijke kennis over het hoogsensitieve brein. 

    Hoogsensitieve personen nemen subtiele details waar. Het gaat volgens Esther Bergsma om fysieke (zintuiglijke) prikkels, emotionele prikkels, sociale prikkels en prikkels vanuit een nieuwe situatie. Dus niet alleen om externe prikkels van de omgeving of andere mensen, maar ook om de interne prikkels, zoals gedachtes, emoties & fysieke innerlijke prikkels zoals bijvoorbeeld pijnklachten.
    Vaak zien wij dat de overprikkeling vooral door innerlijke prikkels wordt veroorzaakt en door sociaal-emotionele prikkels uit de omgeving. Innerlijke prikkels ontstaan doordat HSP veel en diepgaand nadenken, informatie associatief verbinden, scenario's uitwerken in hun hoofd, goed vooruit denken & plannen en ze reflecteren uitgebreid op gebeurtenissen. Als HSP goed in hun vel zitten, kunnen ze meer externe prikkels aan.

  • Sterk bewust van de sociale omgeving

    fMRI onderzoek van Bianca Acevedo heeft aangetoond dat HSP-ers sterker gericht zijn om de sociale omgeving en sneller sociale prikkels of emoties waarnemen en daar naar handelen. Ook heeft ze aangetoond dat de spiegelneuronen sneller geactiveerd worden dan bij niet-hoogsensitieve personen. Spiegelneuronen zorgen voor:

    a.   Affectieve empathie (mirroring): Het kunnen spiegelen van de emoties van de ander. Bijvoorbeeld als je iemand ziet huilen of lachen, krijg je zelf tranen in je ogen. Je voelt wat de ander voelt.

    b.   Cognitieve empathie (mentalizing of Theory of Mind): Het kunnen begrijpen van de intentie van de beweging van de ander. Je begrijpt de bedoelingen van de ander. Wat hij of zij wil en waarom. Je geeft betekenis aan de acties van de ander door je in te leven in de situatie. Je snapt de emoties en gevoelens van de ander.

    De spiegelneuronen verklaren de sterke empathie die hoogsensitieve personen voor anderen hebben. Op het werk maakt dat HSP-ers zich relatiegericht opstellen: klantgericht & collegiaal. Ook zijn het goede peoplemanagers. Ze kunnen zich makkelijk verplaatsen in de ander. Een valkuil is het denken voor de ander of denken te weten wat de verwachtingen en bedoelingen van anderen zijn. Bianca Acevedo heeft ook ontdekt dat als hoogsensitieve personen in een positieve omgeving verkeren, in het bijzonder als ze een positieve jeugd hebben gehad, heel goed in staat zijn om rustig te blijven reageren, diep nadenken en de situatie kunnen nuanceren en relativeren. 

    Michael Pluess heeft wetenschappelijk aangetoond dat een HSP in een positieve omgeving die rekening houdt met hun behoeftes exponentieel beter functioneren dan niet HSP.  Voor een HSP is vaak de sfeer, leidinggevende & collegialiteit op het werk nog belangrijker  dan de inhoud van de werkzaamheden. Maar ook zaken als voldoende afwisseling tussen rust & actie, voldoende uitdaging, flexibiliteit in type werkplekken spelen een grote rol bij het functioneren. Want als er een negatieve omgeving is, betekent dit direct een afname van prestaties. 

  • Diepgaande informatieverwerking

    De diepgaande informatieverwerking zorgt ervoor dat je de zintuiglijke informatie in een groter geheel wilt plaatsen. Nut en noodzaak moet voor jou helder zijn. Zo lang dat niet zo is, zal je vragen blijven stellen om de context helder te krijgen. Vervolgens koppel je die informatie aan je lichaamservaringen (introsceptie). Voelt het ok, of niet? Krijg je er stress van of niet?
    Daarna denk je scenario's uit waar je de risico's, kansen en mogelijkheden en consequenties, uitgebreid in kaart brengt. Hierbij houd je rekening met de verschillende perspectieven van de betrokken personen. Daarna probeer je de optimale keuze te bepalen. Dit lukt niet altijd en dan blijf je lang nadenken, want je wilt een gedegen keuze maken.

    De diepgaande informatieverwerking maakt dat hoogsensitieve personen zeer sensitief zijn voor de omgeving, creatief en associatief zijn. Je houdt veel overzicht, ziet de rode draad en hebt een groot oplossingsvermogen. De diepgaande informatieverwerking verklaart het vele denken, soms tot piekeren toe, de emotionele intensiteit, het empathisch vermogen en de hogere gevoeligheid voor stress door over- of onderprikkeling.
    Het is niet zo gek dat een hoogsensitief persoon een grotere herstelbehoefte heeft om de dagelijkse hoeveelheid prikkels die op ze afkomen te verwerken. Het brein doet immers topsport!  

  • Over & Onderprikkeld raken

    Hoogsensitieve personen hebben een grotere herstelbehoefte dan niet HSP doordat ze de informatie die beschikbaar is diepgaander verwerken, verbinden en in grotere kaders plaatsen. Dit vraagt veel energie. Het brein werkt hard. Na drukke dagen, situaties, of projecten is rust nodig om alle informatie rustig te verwerken en te laten bezinken. Doen hoogsensitieve personen (HSP en HSS) dit niet, dan volgt onverbiddelijk de overprikkeling. Dan voelen ze zich dan moe, onrustig, gestresst en prikkelbaar naar hun omgeving (van empathie is dan geen sprake meer). 

    Ook kunnen ze onderprikkeld raken bij te weinig prikkels & ervaringen die voldoening, blijheid & zingeving geven. Denk bijvoorbeeld aan het gebrek aan uitdaging of afwisseling, te veel routine, te weinig vernieuwing & ontwikkeling.  Vooral extraverte of hoogintelligente of hoofsensitieve HSS hebben hier last van. Zie ook de beschrijving over hoogsensitieve HSS.

  • De ontvanger

  • De voeler

  • De denker

Kwaliteiten & valkuilen van Hoogsensitiviteit (HSP)

Geen enkel mens is het zelfde, dus ook geen enkel hooggevoelig persoon. De een is heel gevoelig voor stemmingen, de ander voor geluid of groepen mensen, en weer een ander voor geuren en smaken. De een wil rust en de ander juist afwisseling. 

Elaine Aron maakt onderscheid tussen 70% rustzoekers (HSP) en 30% 'High Sensation Seekers' (HSS).  Ook wel prikkelzoekende HSP of sensatiezoekers in het Nederlands. Ik vind dat er in het Nederlands geen goede vertaling bestaat. Dus ik houd me aan de Engelstalige term. De meeste HSP zijn introvert, en net iets meer dan de helft van de HSS is extravert (blijkt uit onderzoek van Saskia Klaaysen, 2018). Je kunt je voorstellen dat een extraverte High Sensation Seeker een heel ander type persoon is dan een introverte HSP. Beiden zijn hoogsensitief, maar zullen zich bijna niet in elkaar herkennen, omdat ze totaal ander gedrag vertonen.

Voor het gemak zeg ik altijd dat je hoogsensitiviteit kan herkennen aan de hand van vier kenmerken die bepalen of je wel of niet hooggevoelig bent. Hierboven kun je mijn Youtube video erover bekijken. 

  1. Sensorische gevoeligheid (details opmerken via de zintuigen)
  2. Diepgaand denken (scenario's, voor- en nadelen, consequenties, kansen, mogelijkheden en risico's)
  3. Cognitieve en affectieve empathie
  4. Actie en overprikkeling

In het onderstaande overzicht kun je vele kwaliteiten en valkuilen per kenmerk bekijken en zien welke bij jou passen.

 

  1. Sensorische gevoeligheid

    Kwaliteiten

    1. Gevoelig lichaamsysteem.
    2. Sterk ontwikkeld waarnemingsvermogen, nemen details waar (ogen, oren, tast, beweging, reuk, proeven)
    3. Opmerkzaam, alert.
    4. Reageren goed op alternatieve therapieen.
    5. Diepe ontspanning.
    6. Intens genieten.
    7. Hebben een grote verbeeldingskracht waardoor ze vaak creatief zijn.
    8. Merken meer details en subtiliteiten die anderen niet opmerken, waarnemen of ervaren.
    9. Stemmingen uiten zich vaak in het lichaam (bijv. als buikpijn of spanning).
    10. Spirituele ervaringen (helder weten, horen, zien, voelen).
    11. Sterk zintuiglijk ingesteld (kunst, creativiteit, muziek natuur) en daar intens van genieten.
    12. Sterk observatievermogen, visueel geheugen, plaatjesdenker.
    13. Getalenteerd (expressievormen, schrijven, muziek, schilderen, etc).

     

     Valkuilen

    1. Reageren snel en heftig op warmte en kou en voor hen ongeschikt voedsel, drank, onfrisse lucht, drukke omgeving of op gebrek aan voeding of drinken op tijd; zijn gevoelig voor pijn bij zichzelf en anderen.
    2. Allergieen.
    3. Kunnen vaak niet goed tegen gewelddadige impressies en spanning (films, journaal, krant).
    4. Worden door zoiets als honger snel uit hun doen, worden snauwerig en licht in het hoofd.
    5. Hebben gauw last van stressverschijnselen zoals maagpijn, onrustige darmen, hoofdpijn, kriebelende zenuwen of een andersoortig gevoel van onbehagen.
    6. Harde geluiden onttrekken je aan jezelf.
    7. Gevoelig voor licht.
    8. Merken veel op van wat er in het lichaam gebeurt; hebben een lage pijn- en tolerantiegrens.
    9. Sterke reactie op medicijnen, koffie, alcohol of drugs.
    10. Snel schrikken.
    11. Snel geïrriteerd.
    12. Ongewoon veel stress bij (grote) veranderingen.

     

  2. Diepgaande verwerking van informatie

    Kwaliteiten

    1. Denken na, overwegen mogelijkheden voor de handeling, maken bewuste keuzes. Overzien kansen, mogelijkheden, voor- en nadelen en risico’s.
    2. Zien eerder problemen, doorzien sneller verbanden en mogelijke risico’s.
    3. Houden groter geheel, de langere termijn, welzijn van mensen, dieren en de natuur in de gaten.
    4. Hebben vaak waarden als eerlijkheid, oprechtheid, openheid, diepgang, vrijheid, zelfstandigheid en loyaliteit.
    5. Zijn van nature vaak heel intuïtief door de uitgebreide diepgaande informatieverwerking.
    6. Zijn vaak creatief in het oplossen van problemen.
    7. Zijn plichtsgetrouw; zijn hardwerkend/ consciëntieus en verantwoordelijk.
    8. Hebben diepgaande inzichten.
    9. Hebben een rijke innerlijke belevingswereld; dromen, fantaseren en overwegen veel; richten de geest naar binnen; wat stil en intens maakt.
    10. Hebben een sterk reflectievermogen.
    11. Doen dingen graag in hun eigen tempo en op hun eigen tijd.
    12. Gewetensvol gedrag, bewust van oorzaak en gevolg.
    13. Werk en activiteiten moeten zinvol zijn (zingeving).
    14. Hebben soms spirituele ervaringen.
    15. Hebben een existentieel gevoel anders te zijn, kunnen heel authentiek zijn bij voldoende zelfvertrouwen.

     

    Valkuilen

    1. Loslaten van overbodige informatie en details gaat minder makkelijk.
    2. Negeren/ overschreeuwen intuïtie door het nadenken.
    3. Hebben de neiging tot perfectionisme (vaak is er dan sprake van rejection sensitivity).
    4. De sterke verbeeldingskracht kan ook gepieker versterken.
    5. Leven teveel in gedachten in verleden of toekomst, verliezen contact met het NU: “had ik maar…” “Als…dan”
    6. Bij onzekerheid of onduidelijkheid de neiging hebben om veel in te vullen voor de ander; hierdoor negatieve gedachtes en fantasieën krijgen; blijven hangen in het uitdenken van allerlei scenario’s en mogelijkheden en niet meer tot actie overgaan.
    7. Gevoel niet goed begrepen te worden door het anders zijn, gaan aangepast gedrag vertonen dat niet bij hen zelf past (vaak is er dan sprake van rejection sensitivity).
    8. Vergelijken zichzelf al jong op een negatieve manier met anderen; blijven steken in weggestopte ambities en talenten; faalangst (vaak is er dan sprake van rejection sensititvity).
    9. Sneller last van hoge werkdruk of in hoog tempo te moeten presteren.
    10. Indirecte communicatie/ hints (omdat een HSP-er het overduidelijk en logisch vindt, tien stappen verder is, of zijn inzichten niet durft uit te spreken, bang om mensen voor het hoofd te stoten)
    11. Denkt voor de ander, denkt veel na over de ander.
  3. Empathie

    Kwaliteiten

    1. Sterk ontwikkeld inlevingsvermogen, betrokken, warm, open, zorgzaam, bewust/ vriendelijk, meevoelend, begrijpen de ander; staan snel klaar voor de ander; voelen aan wat de ander nodig heeft; zijn vaak altruïstisch; anderen delen graag hun problemen met een hooggevoelig persoon.
    2. Nemen allerlei subtiele signalen in zich op die anderen vaak niet opmerken.
    3. Hebben een rijk gevoelsleven, veel gevoel en oog voor schoonheid.
    4. Intens genieten/ blijheid.
    5. Diep geraakt voelen door een hartelijke attentie.
    6. Gevoel voor humor.
    7. Werken vaak bezield en succesvol, hebben vaak motiverende en stimulerende rol voor de omgeving.
    8. Voelen stemmingen , fysieke gesteldheid en gepieker van anderen aan
    9. Gericht op wat mensen verbindt ipv wat mensen verschilt op basis van bv. status.
    10. Voelen sfeer en omgeving aan.

     

     Valkuilen

    1. Zijn vaak bang om anderen te kwetsen en kunnen daardoor moeite hebben met ‘nee’ zeggen en assertief zijn (vaak is er sprake van rejection sensitivity).
    2. De grote hoeveelheid aan prikkels van buitenaf of van binnenuit kunnen stressvol en vermoeiend zijn en daardoor de stemming snel doen omslaan
    3. Voelen zich vlug verantwoordelijk voor andermans problemen en reageren daarop met verzorgen, vaak ten koste van de zorg voor hun eigen behoeften; voelen zich schuldig als ze vinden dat ze niet voldoende hebben kunnen doen.
    4. Gedrag en onvriendelijke opmerkingen van de ander kan heftig binnenkomen, zijn snel en intens gekwetst.
    5. Blijven hangen in negatieve emoties (vaak is er dan sprake van rejection sensitivity)
    6. Hebben soms weggestopte ambities en talenten, omdat zij zichzelf al jong op een negatieve manier vergeleken met anderen en daarin zijn blijven steken (vaak is er dan sprake van rejection sensitivity).
    7. Gevoelens van boosheid, verdriet of vertwijfeling nemen snel een loopje met jou.
    8. Sterke stemmingswisselingen: pieken en dalen.
    9. Andere mensen vinden HSP-ers soms te intens en hebben er last van als een HSP-er zijn gevoel ergens over wil opdringen.
    10. Langer de tijd nodig om sociale en emotionele informatie te herkauwen en te integreren met alle waarnemingen; alle extra signalen worden opgeslagen om later verwerkt te worden; een HSP-er blijft open staan voor nieuwe inzichten en kunnen van mening veranderen; dat is lastig voor de omgeving.

     

  4. Actie, Overprikkeling/ Onderprikkeling

    Kwaliteiten

    1. Houden van stilte en rust.
    2. Houden van afwisseling, diversiteit, verschillende activiteiten; zoeken soms extremen op voor de spanning en de belevenis (=HSS).
    3. Worden door details overweldigd en geboeid.
    4. Genieten van activiteiten zonder andere mensen.
    5. Komen snel weer bij zichzelf door de natuur, dieren, sport en beweging.
    6. Zijn gesteld en gevoelig voor meditatie, muziek, Yoga, Tai-Chi, Energetisch werk, sport of andere technieken die ontspanning brengen.
    7. Zijn geneigd om sneller in actie te komen bij sociale en emotionele prikkels.

     

    Valkuilen

    1. Raken snel van slag door (on)uitgesproken negatieve gevoelens van anderen.
    2. Lijken volledig leeg te lopen in contact met iemand anders.
    3. Een paar uur winkelen, feesten, evenementen of iets dergelijks brengt ze aan de grens van hun vermogen; willen dan naar huis, zich terugtrekken en niets meer aan hun hoofd willen hebben.
    4. Werken in een hectische – kantooromgeving kost veel meer energie dan de collegae.
    5. Hekel aan sleur en herhaling (=onderprikkeling, vooral bij HSS).
    6. Vaak en snel vermoeid.
    7. Emotioneel, huilen (soms niet weten waarom) door de overprikkeling.
    8. Depressie (chronische stress door overprikkeling of onderprikkeling).
    9. Slaapproblemen.
    10. Sneller stress door overprikkeling en onderprikkeling.
    11. Over eigen grenzen gaan. Uit contact met eigen behoeftes (vaak is er dan sprake van rejection sensitivity).
    12. Overbodige informatie, vastpinnen op details.
    13. Slechtere (werk)prestaties.
    14. Overgeactiveerd raken (hyper doen).
    15. Verliezen focus op zichzelf en het moment.
    16. Vecht-, bevries- of vluchtreactie.
    17. Nemen vaak onvoldoende hersteltijd na overprikkeling.

     

"Tot mijn 25e wist ik niet wat hoogsensitiviteit of hooggevoeligheid (HSP) was. Ik wist alleen dat ik mezelf 'te' gevoelig en 'te' wispelturig vond en daar sterk negatief over dacht. Ik snapte en accepteerde mijn eigen tegenstrijdigheden niet. Inmiddels weet ik, sinds mijn 23e, dat ik HSP ben. En pas vele jaren later besefte ik een hoogsensitieve introverte High Sensation Seeker ben. Ik heb geleerd een levensstijl te realiseren die goed bij mijn sensitiviteit past en er voldoende vernieuwing & uitdaging ligt en de verveling weinig kans krijgt. Ik kan beter omgaan met mijn valkuilen, ik vind ik het inmiddels zelfs mijn grootste kracht! Sterker nog, ik wil het niet meer missen, het is een verrijking van mijn leven. Hoogsensitieve mensen hebben veel in huis, maar vaak hebben ze zoveel last van de valkuilen, omdat ze onvoldoende hersteltijd nemen. Dat overschaduwt hun talenten.

Saskia Klaaysen HSP HSS Coach Amersfoort

Aanraders: boeken over hoogsensitiviteit

Mijn favoriete HSP boeken zijn:

Uiteraard mijn eigen boek 'Prikkels bijten niet! Voor de hoogsensitieve personen die floreren bij vernieuwing en verandering'. Het boek is in november 2019 uitgekomen en in juni 2020 kwam de derde druk al uit!

  1. 'Het hoogsensitieve Brein' van Esther Bergsma, alles over de werking van het HSP brein en wat de wetenschap tot nu to heeft bewezen d.m.v. fMRI scans.
  2. 'Hoogsensitiviteit, professioneel gezien' van Annek Tol, hier legt ze heel goed uit wat overprikkeling is en wat de gevolgen zijn.
  3. 'Sterk voelen op het Werk' van Eveline Baar, alles wat je wilt weten over HSP & werk
  4.  'Hoogsensitiviteit als kracht' van Carolina Bont, HSP meer vanuit het perspectief intuïtie gezien.
  5. 'Bewust-er-zijn met Hooggevoeligheid' van Antoine van Staveren. Met veel aandacht voor het 'denken' van Mr. Mind. In dit boek staat ook een goede test die je laat inzien in welke mate je wel of niet in staat bent met de valkuilen om te gaan.
  6. 'Hoogsensitief' van Elke van Hoof voor de wetenschappelijke benadering.
  7. 'De Hoogsensitieve Werknemer' van Pieter Offermans, over HSP op de werkvloer met veel aandacht voor de effecten van kantoortuinen.
  8. 'Hoogsensitieve Mannen' van tom Falkestein, over wat HSP zijn betekent voor de man. Thema's als sterk moeten zijn, niet mannelijk genoeg zijn en niet mogen voelen staan hierin centraal.
  9. 'Het Hoogstimulatieve kind' Hoe ga je om met kinderen die gevoeligheid combineren met druk en emotioneel intens gedrag. Over de HSS kinderen.
  10. 'Hoog sensitieve personen & psychotherapie' van Elaine Aron, een van haar betere boeken over HSP. 

Niet direct over HSP, maar wel sterk aan HSP gerelateerd:

  1. 'Ik moet nog even kijken of ik kan', de stille revolutie van de introverte mens van Liesbeth Smit, het boek gaat niet over HSP, maar voor de introverte of ambiverte HSP wel zeer herkenbaar!
  2. 'Meer dan intelligent, de vele gezichten van hoogbegaafdheid bij jongeren en volwassenen' van Tessa Kieboom en Kathleen Venderickx. Het merendeel van de hoogbegaafde mensen is hoogsensitief. Veel HSS zijn hoogbegaafd zonder het te weten, omdat we een te kortzichtig beeld hebben wat hoogbegaafdheid is. Het boek behandelt de kwaliteiten van meer dan intelligent zijn en de uitdagingen die daarbij horen. 

 

Denk je dat je hoogsensitief (HSP of HSS) bent of wil er meer over weten?

  • Wil je weten of je HSP of HSS (high sensationseeker/ hoogsensitieve prikkelzoeker) bent?
  • Of ben je nog zoekende naar ‘wat’ het is?
  • Of wil je meer weten over de kwaliteiten of valkuilen?
  • Wil je weten wat over- & onderprikkeling is? Hoe dit ontstaat? Wat de symptomen zijn?
  • Wil je een aantal gratis oefeningen?

Doe dan mijn GRATIS online Minicursus JOUW HSP 4-daagse. Krijg gratis videolessen, audio-oefeningen en werkbladen.

Gratis minicursus JOUW HSP 4-daagse